Το πολεοδομικό εργαλείο των Ενεργών Οικοδομικών Τετραγώνων (Εν.Ο.Τ.) βρίσκεται σε ισχύ από το 1985, ως μέρος του Γ.Ο.Κ. (άρ.13). Μαζί με μια σειρά παρόμοιων διατάξεων – όπως η παραχώρηση ακάλυπτων σε κοινή χρήση (άρ.12, Γ.Ο.Κ.1985) και το κεφάλαιο Β του Οικιστικού Νόμου (Ν.2508/97, άρθρα 8-17) – αποτελούν μεγάλο μέρος της σύγχρονης Ελληνικής πολεοδομικής νομοθεσίας όσον αφορά στις αναπλάσεις προβληματικών αστικών περιοχών και πιο συγκεκριμένα των υποβαθμισμένων αστικών κέντρων.
Ωστόσο, αν και σε ισχύ από το 1985, ουδεμία εφαρμογή των προαναφερθέντων εργαλείων έχει λάβει χώρα στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι λόγοι που συνέτειναν στο φαινόμενο αυτό είναι ποικίλοι. Οι σοβαρότεροι από αυτούς είναι: α) η αδυναμία – ακαμψία του νομικού πλαισίου, β) η έλλειψη πολιτικής βούλησης, γ) η έλλειψη ενδιαφέροντος από τη πλευρά του κατασκευαστικού τομέα, δ) η πολεοδομική γραφειοκρατία και οι ασαφείς αρμοδιότητες, ε) το ιδιότυπο καθεστώς ιδιοκτησίας γης και κατάτμησης της αστικής γης στις Ελληνικές πόλεις και στ) η άγνοια των άμεσα ενδιαφερομένων (π.χ. των πολιτών) για τις πραγματικές δυνατότητες των εργαλείων αυτών και ο αδικαιολόγητος φόβος τους για πιθανή απώλεια των ιδιοκτησιών τους. Ειδικότερα η άγνοια των πολιτών ανάγεται στον πλέον σοβαρό λόγο μη αξιοποίησης έστω και του ελλιπούς υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου, την ίδια στιγμή που το επίπεδο υποβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος μοιάζει μη αναστρέψιμο.
Στα πλαίσια μιας συνεχούς προσπάθειας για την άρση των δυσκολιών και τη θεσμοθέτηση – χρήση ενός ευέλικτου και πρακτικού εργαλείου αστικών αναπλάσεων, υπήρξε μια σειρά ερευνητικών μελετών, βιβλιογραφικών αναφορών, ακόμα και πιλοτικών εφαρμογών. Μέγιστης σημασίας παράγοντας θα πρέπει να χαρακτηριστεί η προσπάθεια για συνεχή ενημέρωση των άμεσα ενδιαφερομένων, δηλαδή των πολιτών, αλλά και πιο εξειδικευμένα των μηχανικών. Η προσπάθεια αυτή δυστυχώς καταργείται και περιφρονείται με τον χειρότερο τρόπο στην περίπτωση του Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Ιδεών για την «Ανάπλαση της περιοχής Σαλάτς» της πόλης του Κιλκίς και εκ μέρους της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Κιλκίς.
Πιο συγκεκριμένα, στο κείμενο με τις διευκρινιστικές ερωτήσεις – απαντήσεις, το οποίο εξεδόθη από τον Δήμο Κιλκίς (αρ.πρ.25582/22-11-2006), στην ερώτηση υπ.αρ.27β «Επιτρέπεται η επέμβαση στους ακάλυπτους χώρους των ιδιοκτησιών των οικοδομικών τετραγώνων με στόχο την παραχώρηση σε κοινή χρήση των υποχρεωτικώς ακαλύπτων των οικοπέδων; Προτίθεται η δημοτική αρχή να εφαρμόσει τις διατάξεις των άρ.12,13 του Γ.Ο.Κ.2000);» η απάντηση της Τ.Υ. ήταν μονολεκτικά «Όχι».
Προκαλεί ερωτηματικά η άρνηση της δημοτικής αρχής να συμπεριλάβει σε έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό «ιδεών» ένα υπάρχον σημαντικό εργαλείο ανάπλασης, το οποίο με τη σειρά του μπορεί να προσφέρει αξιοσημείωτες λύσεις – προτάσεις στην αρχιτεκτονική και την πολεοδομική κλίμακα. Επίσης, προκαλεί απορία γιατί η δημοτική αρχή απέρριψε τη χρήση ενός πακέτου μέτρων, τα οποία – έστω και σε θεωρητικό επίπεδο στην Ελλάδα – παρουσιάζουν θετικά αποτελέσματα. Εξ’ άλλου, επρόκειτο για διαγωνισμό ιδεών και όχι προσχεδίων. Αν η ανεπίσημη δικαιολογία είναι η αποφυγή εκ μέρους του Δήμου των όποιων προβλημάτων ιδιοκτησίας και των συμμετοχικών διαδικασιών, τότε πρόκειται για περίπτωση μετάθεσης των ζητημάτων «κάτω από το χαλί», αφού οι διαδικασίες συμμετοχής και διαβούλευσης κυριαρχούν στη σύγχρονη πολεοδομία. Αν πάλι γίνει αναφορά για άσκοπη χρήση των συγκεκριμένων εργαλείων στη δοθείσα περιοχή λόγω έλλειψης προβλημάτων, τότε ποιος ο λόγος και για τη διεξαγωγή διαγωνισμού; Η μορφολογία του αστικού ιστού στη συγκεκριμένη περιοχή του Κιλκίς επίσης δεν απαγορεύει τη χρήση των εργαλείων αυτών. Επιπλέον, η πιθανή απόκριση ότι ο αγωνοθέτης (Δήμος Κιλκίς) είχε την τελική και απόλυτη επιλογή και διάθεση να θέσει τους όρους του διαγωνισμού – άρα και τον αποκλεισμό ορισμένων μεθόδων επίλυσής του – είναι υποτιμητική προς τους μελετητές και αντιτίθεται στην επιστημοσύνη του εγχειρήματος.
Όσον αφορά στο θέμα της ενημέρωσης, πιστεύω ότι τίθεται ζήτημα απόκρυψης ενός σημαντικού μέρους των δυνατοτήτων για αναβάθμιση της εικόνας των πόλεών μας, που τίθενται στο υπάρχον νομικό πλαίσιο και κατ’ επέκταση και ζήτημα περιορισμού του συνολικού βαθμού ανάπτυξης των πόλεών μας. Η απόκρυψη αυτή επίσης υποβαθμίζει την αστική κουλτούρα – που ούτως ή άλλως υστερεί στην χώρα μας – και επίσης υποτιμά την συνολική ενημέρωση και κρίση των Ελλήνων πολιτών. Τέλος, είναι λυπηρό το φαινόμενο η ίδια η πολιτεία – είτε κεντρικά είτε σε επίπεδο Ο.Τ.Α. – να αντιτίθεται στη συνεχή συλλογική προσπάθεια για ενδυνάμωση και συμπλήρωση της «φαρέτρας» των πολεοδομικών εργαλείων για την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, το οποίο μας αφορά όλους.
