Χάρτης του Νομού Μαγνησίας με τις περιοχές Natura (βορειοανατολικό Πήλιο, Αλόννησος, λοιπά νησιά Σποράδων, νότια Σκόπελος, Κάρλα, Κουρί, Σούρπη, Κουκουναριές).Τη προηγούμενη Δευτέρα 10 Ιανουαρίου 2011, κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις», προκειμένου ακολούθως να συζητηθεί στη Διαρκή Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου και κατόπιν στην Ολομέλεια. Βασική διάταξη του νομοσχεδίου αναφέρει ότι σε περιοχές που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Νatura, η αρτιότητα των εκτός σχεδίου οικοπέδων, καθορίζεται σε 10 στρέµµατα. Με άλλα λόγια και χωρίς παρεκκλίσεις, για να μπορεί κανείς να χτίσει το οποιοδήποτε κτίριο σε εκτός σχεδίου αλλά εντός περιοχής Natura οικόπεδο, θα πρέπει το οικόπεδο να έχει εμβαδόν τουλάχιστον 10 στρεμμάτων.
Με μετριασμένη εν τέλει αίσθηση της έκπληξης υπήρξα αναγνώστης της πρόθεσης μεγάλου αριθμού βουλευτών και τοπικών αρχόντων να εναντιωθούν στη δεδομένη διάταξη, με γνώμονα τον σημαντικό αριθμό ιδιοκτησιών που θίγονται και με επιχείρημα την περαιτέρω μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας. Ο εκβιασμός τους για καταψήφιση του νομοσχεδίου είναι τόσο απροκάλυπτος, που σχεδόν φανερώνει τις πιέσεις που κρύβονται για ανεξέλεγκτη οικοδόμηση. Στη διαμαρτυρία αυτή πρωτοστατούν εκπρόσωποι περιοχών με φαινομενικά μεγάλη κάλυψη από περιοχές Natura. Ενδεικτικά αναφέρονται ότι ολόκληρα νησιά και βουνά εντάσσονται πολλές φορές στις περιοχές αυτές. Ορισμένα παραδείγματα είναι: το Πήλιο, ο Όλυμπος, μεγάλο μέρος της Πίνδου (60% περίπου του νομού Τρικάλων και αλλού), η Σιθωνία και μεγάλα μέρη νησιών όπως η Αλόννησος, η Μήλος, η Αστυπάλαια, η Χίος, η Μυτιλήνη και πολλά άλλα. Πρόκειται δηλαδή για περιοχές με έντονο τουριστικό και οικοδομικό ενδιαφέρον, αλλά και με μοναδικά χαρακτηριστικά φυσικού περιβάλλοντος, τα οποία εν τέλει είναι αυτά που προκαλούν το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό.
Η εξέλιξη του στοιχείου της αρτιότητας για τα εκτός σχεδίου οικόπεδα τα τελευταία χρόνια έχει αποτελέσει πεδίο αντιπαραθέσεων και πιέσεων. Είναι προφανές ότι η σημερινή χαμηλή αρτιότητα των 4 στρεμμάτων (η οποία υπό προϋποθέσεις μπορεί να κατέβει ακόμα και στα 750 τ.μ.), συνεπάγεται την παροχή δικαιώματος για οικοδόμηση σε πολύ μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών οικοπέδων εκτός σχεδίου. Πριν τρία χρόνια, με το Ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τον Τουρισμό (Φ.Ε.Κ. 1138Β’/11-6-2009), υπήρξε προσπάθεια να παρθούν αποφάσεις, οι οποίες θα ενδυνάμωναν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τελικά, η φημολογούμενη γενική αύξηση της αρτιότητας των εκτός σχεδίου οικοπέδων από τα 4 στα 8 στρέμματα δεν έγινε ποτέ. Αντίθετα, αυξήθηκε από 4 σε 8 και 10 στρέμματα μόνο για ξενοδοχειακά συγκροτήματα και μόνο για ορισμένες κατηγορίες περιοχών της Ελλάδας. Σε εθνικό επίπεδο, οι περιοχές που εντάσσονται στο δίκτυο Natura για αναγνωρισμένες περιοχές ειδικού κάλλους και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, ανέρχονται στο 21% περίπου της επικράτειας (δεν περιλαμβάνονται προφανώς οι περιοχές Natura που καταλαμβάνουν και θαλάσσιες εκτάσεις, όπως για παράδειγμα το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Βορείων Σποράδων και η παράκτια θαλάσσια έκταση στο βορειοανατολικό Πήλιο).
Η εκτός σχεδίου δόμηση δεν είναι παράνομη. Θα πρέπει ωστόσο να πληροί ορισμένες αυστηρές προϋποθέσεις (π.χ. αρτιότητα, ύπαρξη δάσους, απόσταση από τον αιγιαλό, ειδικά μορφολογικά χαρακτηριστικά κ.ά.). Η οικοδόμηση των εκτός σχεδίου περιοχών – έστω και νόμιμα – όταν γίνεται μαζικά και ανεξέλεγκτα, καταργεί τα σαφή όρια μεταξύ αστικής περιοχής και υπαίθρου, δημιουργώντας ένα συνεχές αστικό ή περιαστικό τοπίο σε αντικατάσταση του προγενέστερου φυσικού με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Πόσο μάλλον όταν μιλάει κανείς για αυθαίρετη εκτός σχεδίου δόμηση. Μερικές από τις αρνητικές επιπτώσεις είναι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδα και πανίδα), το μπάζωμα των ρεμάτων για δημιουργία οικοπέδων και δρόμων, η κοπή δασών, η υποβάθμιση του υπερεκμεταλλευόμενου υδροφόρου ορίζοντα, η αισθητική υποβάθμιση και πολλές άλλες.
Το πραγματικό πρόβλημα είναι κατ’ επέκταση η συνεχής εξάπλωση του αστικού τοπίου και του χτισμένου περιβάλλοντος έναντι του φυσικού, διακόπτοντας την εικόνα και λειτουργία της υπαίθρου. Η ουσιαστική αδυναμία των μελετητών και της κεντρικής εξουσίας να ελέγξουν την εκτός σχεδίου δόμηση μέσα από τα Ρυθμιστικά και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια συνδυάστηκε με την εξ’ ίσου αυθαίρετη αέναη ένταξη στο σχέδιο πόλης των εκτός σχεδίου κτιρίων για μικροκομματικά οφέλη.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση του νομοσχεδίου του ΥΠΕΚΑ, η αύξηση της αρτιότητας προτείνεται στις περιοχές, όπου θεωρητικά υπάρχουν οι πιο αξιοσημείωτοι θύλακες φυσικού περιβάλλοντος στον Ελλαδικό χώρο. Πρόκειται για τις περιοχές εκείνες, που ουσιαστικά διαφημίζουν την Ελλάδα στο εξωτερικό και που αποτελούν κυρίαρχο πόλο έλξης για σημαντικό αριθμό τουριστών. Οπότε και δικαιωματικά αξίζουν την επιπλέον προστασία εκ μέρους όλων μας.
Θα πρέπει όλοι μας να πάρουμε μια απόφαση: Μια συνεχής επέκταση των πόλεών μας έναντι του φυσικού περιβάλλοντος μπορεί να διατηρήσει βραχυπρόθεσμα την ίδια οικοδομική δραστηριότητα. Μακρυπρόθεσμα όμως, θα καταστρέψει πρώτα το περιβάλλον και σε δεύτερο βαθμό το εξωγενές ενδιαφέρον για αυτό. Ενδεικτικά είναι τα αποτυχημένα μοντέλα όπως η Μύκονος, η Πάρος και άλλα νησιά, η δυτική Χαλκιδική και προαστιακές περιοχές στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη, την παραλία Κατερίνης και αλλού, όπου η ύπαιθρος έχει χαθεί και το τσιμέντο απλώνεται μέχρι τον ορίζοντα.
Αντίθετα, η προστασία της υπαίθρου θα προσδώσει καλύτερη ποιότητα ζωής τόσο για τα αστικά κέντρα που έρχονται σε επαφή με αυτή, όσο και για τους κατοίκους της και μόνο κέρδη θα έχει μακροπρόθεσμα, μέσω της διατήρησης περιοχών με μοναδικά φυσικά στοιχεία σε συνεργασία με τον ανθρώπινο παράγοντα. Περιοχές όπως το Πήλιο και οι Σποράδες (όσον αφορά στο νομό Μαγνησίας) αποτελούν μια εύθραυστη ισορροπία φύσης και ανθρώπων, την οποία οφείλουμε να διαφυλάξουμε προστατεύοντάς την από την υπερεκμετάλλευση. Η Αλόννησος έγινε ο παράδεισος που όλοι γνωρίζουμε ακριβώς λόγω της ήπιας αυτής ανάπτυξης. Το ίδιο ισχύει και με τους οικισμούς του Πηλίου. Άλλωστε, τι «πουλάει» η Ελλάδα; Τα μοναδικά της τοπία οφείλουν να προστατευτούν για να παραμείνουν ποιοτικά, αποδοτικά και βιώσιμα.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι σε όλα τα επίπεδα, μόνο κέρδη μπορεί να έχουμε σαν κοινωνία και σαν αναπόσπαστο μέρος του περιβάλλοντος από τον περιορισμό της δόμησης σε εξωαστικές περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Ελπίζω η προσπάθεια αυτή να συνεχιστεί θετικά και μάλιστα να επεκταθεί υπό προϋποθέσεις και σε περισσότερες εκτός σχεδίου περιοχές.
Με μετριασμένη εν τέλει αίσθηση της έκπληξης υπήρξα αναγνώστης της πρόθεσης μεγάλου αριθμού βουλευτών και τοπικών αρχόντων να εναντιωθούν στη δεδομένη διάταξη, με γνώμονα τον σημαντικό αριθμό ιδιοκτησιών που θίγονται και με επιχείρημα την περαιτέρω μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας. Ο εκβιασμός τους για καταψήφιση του νομοσχεδίου είναι τόσο απροκάλυπτος, που σχεδόν φανερώνει τις πιέσεις που κρύβονται για ανεξέλεγκτη οικοδόμηση. Στη διαμαρτυρία αυτή πρωτοστατούν εκπρόσωποι περιοχών με φαινομενικά μεγάλη κάλυψη από περιοχές Natura. Ενδεικτικά αναφέρονται ότι ολόκληρα νησιά και βουνά εντάσσονται πολλές φορές στις περιοχές αυτές. Ορισμένα παραδείγματα είναι: το Πήλιο, ο Όλυμπος, μεγάλο μέρος της Πίνδου (60% περίπου του νομού Τρικάλων και αλλού), η Σιθωνία και μεγάλα μέρη νησιών όπως η Αλόννησος, η Μήλος, η Αστυπάλαια, η Χίος, η Μυτιλήνη και πολλά άλλα. Πρόκειται δηλαδή για περιοχές με έντονο τουριστικό και οικοδομικό ενδιαφέρον, αλλά και με μοναδικά χαρακτηριστικά φυσικού περιβάλλοντος, τα οποία εν τέλει είναι αυτά που προκαλούν το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό.
Η εξέλιξη του στοιχείου της αρτιότητας για τα εκτός σχεδίου οικόπεδα τα τελευταία χρόνια έχει αποτελέσει πεδίο αντιπαραθέσεων και πιέσεων. Είναι προφανές ότι η σημερινή χαμηλή αρτιότητα των 4 στρεμμάτων (η οποία υπό προϋποθέσεις μπορεί να κατέβει ακόμα και στα 750 τ.μ.), συνεπάγεται την παροχή δικαιώματος για οικοδόμηση σε πολύ μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών οικοπέδων εκτός σχεδίου. Πριν τρία χρόνια, με το Ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τον Τουρισμό (Φ.Ε.Κ. 1138Β’/11-6-2009), υπήρξε προσπάθεια να παρθούν αποφάσεις, οι οποίες θα ενδυνάμωναν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τελικά, η φημολογούμενη γενική αύξηση της αρτιότητας των εκτός σχεδίου οικοπέδων από τα 4 στα 8 στρέμματα δεν έγινε ποτέ. Αντίθετα, αυξήθηκε από 4 σε 8 και 10 στρέμματα μόνο για ξενοδοχειακά συγκροτήματα και μόνο για ορισμένες κατηγορίες περιοχών της Ελλάδας. Σε εθνικό επίπεδο, οι περιοχές που εντάσσονται στο δίκτυο Natura για αναγνωρισμένες περιοχές ειδικού κάλλους και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, ανέρχονται στο 21% περίπου της επικράτειας (δεν περιλαμβάνονται προφανώς οι περιοχές Natura που καταλαμβάνουν και θαλάσσιες εκτάσεις, όπως για παράδειγμα το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Βορείων Σποράδων και η παράκτια θαλάσσια έκταση στο βορειοανατολικό Πήλιο).
Η εκτός σχεδίου δόμηση δεν είναι παράνομη. Θα πρέπει ωστόσο να πληροί ορισμένες αυστηρές προϋποθέσεις (π.χ. αρτιότητα, ύπαρξη δάσους, απόσταση από τον αιγιαλό, ειδικά μορφολογικά χαρακτηριστικά κ.ά.). Η οικοδόμηση των εκτός σχεδίου περιοχών – έστω και νόμιμα – όταν γίνεται μαζικά και ανεξέλεγκτα, καταργεί τα σαφή όρια μεταξύ αστικής περιοχής και υπαίθρου, δημιουργώντας ένα συνεχές αστικό ή περιαστικό τοπίο σε αντικατάσταση του προγενέστερου φυσικού με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Πόσο μάλλον όταν μιλάει κανείς για αυθαίρετη εκτός σχεδίου δόμηση. Μερικές από τις αρνητικές επιπτώσεις είναι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδα και πανίδα), το μπάζωμα των ρεμάτων για δημιουργία οικοπέδων και δρόμων, η κοπή δασών, η υποβάθμιση του υπερεκμεταλλευόμενου υδροφόρου ορίζοντα, η αισθητική υποβάθμιση και πολλές άλλες.
Το πραγματικό πρόβλημα είναι κατ’ επέκταση η συνεχής εξάπλωση του αστικού τοπίου και του χτισμένου περιβάλλοντος έναντι του φυσικού, διακόπτοντας την εικόνα και λειτουργία της υπαίθρου. Η ουσιαστική αδυναμία των μελετητών και της κεντρικής εξουσίας να ελέγξουν την εκτός σχεδίου δόμηση μέσα από τα Ρυθμιστικά και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια συνδυάστηκε με την εξ’ ίσου αυθαίρετη αέναη ένταξη στο σχέδιο πόλης των εκτός σχεδίου κτιρίων για μικροκομματικά οφέλη.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση του νομοσχεδίου του ΥΠΕΚΑ, η αύξηση της αρτιότητας προτείνεται στις περιοχές, όπου θεωρητικά υπάρχουν οι πιο αξιοσημείωτοι θύλακες φυσικού περιβάλλοντος στον Ελλαδικό χώρο. Πρόκειται για τις περιοχές εκείνες, που ουσιαστικά διαφημίζουν την Ελλάδα στο εξωτερικό και που αποτελούν κυρίαρχο πόλο έλξης για σημαντικό αριθμό τουριστών. Οπότε και δικαιωματικά αξίζουν την επιπλέον προστασία εκ μέρους όλων μας.
Θα πρέπει όλοι μας να πάρουμε μια απόφαση: Μια συνεχής επέκταση των πόλεών μας έναντι του φυσικού περιβάλλοντος μπορεί να διατηρήσει βραχυπρόθεσμα την ίδια οικοδομική δραστηριότητα. Μακρυπρόθεσμα όμως, θα καταστρέψει πρώτα το περιβάλλον και σε δεύτερο βαθμό το εξωγενές ενδιαφέρον για αυτό. Ενδεικτικά είναι τα αποτυχημένα μοντέλα όπως η Μύκονος, η Πάρος και άλλα νησιά, η δυτική Χαλκιδική και προαστιακές περιοχές στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη, την παραλία Κατερίνης και αλλού, όπου η ύπαιθρος έχει χαθεί και το τσιμέντο απλώνεται μέχρι τον ορίζοντα.
Αντίθετα, η προστασία της υπαίθρου θα προσδώσει καλύτερη ποιότητα ζωής τόσο για τα αστικά κέντρα που έρχονται σε επαφή με αυτή, όσο και για τους κατοίκους της και μόνο κέρδη θα έχει μακροπρόθεσμα, μέσω της διατήρησης περιοχών με μοναδικά φυσικά στοιχεία σε συνεργασία με τον ανθρώπινο παράγοντα. Περιοχές όπως το Πήλιο και οι Σποράδες (όσον αφορά στο νομό Μαγνησίας) αποτελούν μια εύθραυστη ισορροπία φύσης και ανθρώπων, την οποία οφείλουμε να διαφυλάξουμε προστατεύοντάς την από την υπερεκμετάλλευση. Η Αλόννησος έγινε ο παράδεισος που όλοι γνωρίζουμε ακριβώς λόγω της ήπιας αυτής ανάπτυξης. Το ίδιο ισχύει και με τους οικισμούς του Πηλίου. Άλλωστε, τι «πουλάει» η Ελλάδα; Τα μοναδικά της τοπία οφείλουν να προστατευτούν για να παραμείνουν ποιοτικά, αποδοτικά και βιώσιμα.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι σε όλα τα επίπεδα, μόνο κέρδη μπορεί να έχουμε σαν κοινωνία και σαν αναπόσπαστο μέρος του περιβάλλοντος από τον περιορισμό της δόμησης σε εξωαστικές περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Ελπίζω η προσπάθεια αυτή να συνεχιστεί θετικά και μάλιστα να επεκταθεί υπό προϋποθέσεις και σε περισσότερες εκτός σχεδίου περιοχές.
