Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

Κάθε πόλη διαθέτει (;) τους δικούς της δημόσιους υπαίθριους χώρους, των οποίων οι ιδιότητες ως κοινωνικοί πυκνωτές και ως ένα μόνιμο σκηνικό, πάνω στο οποίο διαδραματίζεται η ίδια η ιστορία της πόλης και των ανθρώπων που τη βιώνουν είναι λίγο-πολύ γνωστές. Αυτό που αναδύεται ωστόσο ως εικόνα και χρήση των δημόσιων υπαίθριων χώρων τον τελευταίο καιρό, είναι μια νέα ιδιάζουσα λειτουργία τους, η οποία προκύπτει τόσο εξ’ αιτίας των οικονομοκοινωνικών εξελίξεων στην Ελλάδα (και όχι μόνο) αλλά και του ελλιπούς ή λανθασμένου σχεδιασμού των ελληνικών πόλεων.
Κάθε πόλη θα πρέπει να παρουσιάζει μια ιδανική κλιμάκωση του αστικού ιστού της σε σχέση με το δίπολο δημόσιος – ιδιωτικός χώρος. Έτσι, μετά τον αμιγώς ιδιωτικό υπαίθριο (και μη) χώρο (π.χ. μια αυλή) υπάρχει ο κοινόχρηστος χώρος (ιδιωτικός μεν αλλά με περισσότερους του ενός συνδικαιούχους) και τελικά ο δημόσιος χώρος (π.χ. πλατεία, πάρκο, πεζοδρόμιο κ.ά.). Τα όρια μεταξύ των τριών αυτών εννοιών είναι πλέον αρκετά ρευστά και βρίσκονται υπό διαρκή αναζήτηση, διαπραγμάτευση και κατανόηση τα τελευταία χρόνια, τόσο διά μέσου πλειάδας επιστημονικών συνεδρίων όσο και μέσα από την ίδια την καθημερινότητα.
Η κλιμάκωση αυτή δείχνει να σταθεροποιείται σε κοινωνίες που έχουν βρει τις δικές τους ισορροπίες। Αντίθετα, στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες (στην Ευρώπη και ευρύτερα), η ρευστοποίηση των ορίων αυτών και η αναζήτηση νέων δείχνει να συμπίπτει με ευρύτερες κοινωνικές ανακατατάξεις και διεκδικήσεις. Άλλοτε δημόσιοι χώροι καταπατούνται, άλλοτε υπολειτουργούν ή καθίστανται απαγορευτικοί (λόγω εγκληματικότητας ή έλλειψης συντήρησης) και άλλοτε μετατρέπονται διά την επιβολής βίας και της εκδίωξης κοινωνικών συγκεντρώσεων σε «ιδιωτικούς. Οι ενδιάμεσοι κοινόχρηστοι χώροι έχουν καταπατηθεί, αχρηστευτεί, τσιμεντοποιηθεί και πρωτίστως δαιμονοποιηθεί μέσω φοροεισπρακτικών μηχανισμών και έλλειψης μιας πιο ελεύθερης και δημιουργικής ματιάς (που οι αρχιτέκτονες μπορούν να προσφέρουν). Τέλος, οι ιδιωτικοί χώροι έχουν συρρικνωθεί και οι χρήστες τους έχουν λάβει αμυντική και καχύποπτη στάση καιπάλι εξ’αιτίας των εξελίξεων.
Έτσι, παράλληλα με τις κοινωνικές αναταραχές και διεκδικήσεις, μια νέα διαβάθμιση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου βρίσκεται υπό αναδιαμόρφωση. Η σχέση αυτή είναι συνεχής και αμφίδρομη και έχει να κάνει με την ατομική και συλλογική έκφραση, αλλά και με τη διαπίστωση ότι πραγματικός πολιτισμός είναι να σέβεσαι τον δημόσιο χώρο περισσότερο ίσως και από τον προσωπικό σου – εγωιστικό χώρο. Η αρχιτεκτονική είναι από τα ελάχιστα εκείνα λειτουργήματα που ισορροπούν μεταξύ επιστήμης και τέχνης, οράματος και πραγματικότητας, αισθητικής και πρακτικότητας, πολιτικής και δημιουργίας και επομένως μπορούν να καθορίσουν τις νέες αυτές ισορροπίες. Αρκεί να την αφήσουν σε αυτούς που πραγματικά μπορούν να την ασκήσουν. Στους αρχιτέκτονες.