Ο Βόλος δυστυχώς κοιμάται...και χάνει ευκαιρίες για ανάδειξη και ανάπτυξη. Αποτελεί δίχως αμφιβολία μια μικρογραφία της Ελλάδας σε πάρα πολλούς τομείς. Γιατί οι πολιτικοί που τον «διοικούν» είναι αποστειρωμένοι, αποκομμένοι από την κοινωνία, ανεπίδεκτοι μαθήσεως (από προηγούμενα λάθη τους), αλλά κυρίως επειδή συνεχίζουν να σκέφτονται μόνο πολιτικά. Η τελευταία αφορμή έχει να κάνει με την πλατεία Πανεπιστημίου. Και το παρόν κείμενο απαντάει στις αλαζονικές και επικίνδυνες δηλώσεις του Δημάρχου Βόλου στο τελευταίο Δημοτικό Συμβούλιο (31 Ιανουαρίου 2012).
Αρχικά θα αναφέρω ορισμένα δεδομένα, ελπίζοντας να τα θυμάται τόσο ο βολιώτικος λαός όσο και οι αρχές του.
Επί πόσα έτη το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων του τόπου κραύγαζαν για τη διάνοιξη της πλατείας Πανεπιστημίου και υπογράμμιζαν τη σπουδαιότητά της για την πόλη; Αν ανατρέξει κανείς στα αρχεία του τύπου (και όχι μόνο) θα δει την εντατική ανάδειξη της πλατείας Πανεπιστημίου στο νέο κεντρικό και πλέον δυναμικό σημείο της πόλης, που θα έδινε πνοή σε ένα βεβαρημένο τμήμα του αστικού ιστού. Όλοι οι πολιτικοί(συμπεριλαμβανομένης της σημερινής ηγεσίας) στήριζαν την αναγκαιότητα της διάνοιξης της πλατείας Πανεπιστημίου και την σπουδαιότητά της, ώστε να βρει τα απαιτούμενα υπολειπόμενα κονδύλια για τις αποζημιώσεις και τις καθαιρέσεις. Οι ίδιοι πολιτικοί, όταν η πλατεία διανοίχθηκε, ζητωκραύγαζαν στα μέσα ενημέρωσης – προς λήψη πολιτικών οφέλων – περί της δημιουργίας της νέας κεντρικής πλατείας της πόλης. Τώρα όμως, μεθοδεύουν καταστάσεις και βαφτίζουν τον οριστικό σχεδιασμό της πλατείας ως «μη αξιόλογο έργο», ώστε να γλιτώσουν από την υποχρεωτική από το νόμο (ΦΕΚ 1427Β’/16-6-2011) τέλεση αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Οι πολιτικές θέσεις είναι πια γνωστό ότι είναι φτερό στον άνεμο...
Ο νόμος αναφέρει (άρ.2):
Ο νόμος αναφέρει (άρ.2):
1. Οι διαγωνισμοί μελετών προκηρύσσονται υποχρεωτικά για μελέτες ή για σχέδια ιδεών κάθε αξιόλογου τεχνικού έργου, του δημοσίου ή των νομικών προσώπων της παρ. 9 του άρθρου 1, του Ν. 3316/2005. Η υποχρέωση τουλάχιστον για τα σχέδια ιδεών υφίσταται και στις περιπτώσεις που πρόθεση της διοργανώτριας αρχής είναι η σύνταξη της μελέτης από την ίδια.
2. Αξιόλογο τεχνικό έργο θεωρείται κάθε έργο που έχει ευρύτερη κοινωνική, αρχιτεκτονική, πολεοδομική, συμβολική και περιβαλλοντική σημασία και η λειτουργία του, ο όγκος, η θέση ή άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έχουν επίδραση στο ευρύτερο δομημένο ή φυσικό περιβάλλον ή προωθεί την έρευνα για νέες εφαρμογές υλικών και μεθόδους κατασκευής ή αφορά σε αρχιτεκτονικά έργα επαναλαμβανόμενου τύπου.
3. Ως αξιόλογα τεχνικά έργα θεωρούνται τα εξής:
α. Στον τομέα των αρχιτεκτονικών μελετών κτηριακών έργων και έργων διαμόρφωσης ελεύθερων χώρων:
α.1. Κτήρια με τις ακόλουθες χρήσεις:
• Πολιτιστικά κτήρια και πολιτιστικές εγκαταστάσεις (μουσεία, βιβλιοθήκες, κτίρια εκθέσεων, πινακοθήκες, γλυπτοθήκες, πνευματικά κέντρα κλπ).
• Χώροι συνάθροισης κοινού (συνεδριακά κέντρα, θέατρα, κινηματογράφοι, αμφιθέατρα, χώροι διαλέξεων, χώροι συναυλιών κλπ).
• Κτήρια ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης.
[......]
Στη κατηγορία αυτή μπορεί επίσης να υπάγονται και υφιστάμενα κτήρια που υπόκεινται σε ριζική ανακαίνιση προκειμένου να διατηρήσουν την υφιστάμενη χρήση ή να εγκαταστήσουν νέα χρήση από τις προαναφερόμενες ανωτέρω καθώς επίσης και ειδικές ρυθμίσεις σε διατηρητέα κτήρια του άρθρου 31 του Ν.2831/2000;. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει επίσης και τον περιβάλλοντα χώρο των κτηρίων αυτών.
α2. Διαμορφώσεις − αναπλάσεις ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων: Σημαντικών πάρκων, αλσών και εθνικών ή δημοτικών κήπων, υπερτοπικής ή ιστορικής σημασίας πλατειών, οδών, πεζοδρόμων και παραλιακών περιοχών, περιβάλλοντος χώρου διατηρητέων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων καθώς και ζωνών προστασίας της φύσης και του τοπίου.
α3. Θέματα αστικού σχεδιασμού ευρύτερης κλίμακας.
α4. Θέματα εξοπλισμού ανοιχτών κοινόχρηστων χώρων και χώρων εξυπηρετήσεων ειδικής σημασίας, όπως αρχαιολογικών.
2. Αξιόλογο τεχνικό έργο θεωρείται κάθε έργο που έχει ευρύτερη κοινωνική, αρχιτεκτονική, πολεοδομική, συμβολική και περιβαλλοντική σημασία και η λειτουργία του, ο όγκος, η θέση ή άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έχουν επίδραση στο ευρύτερο δομημένο ή φυσικό περιβάλλον ή προωθεί την έρευνα για νέες εφαρμογές υλικών και μεθόδους κατασκευής ή αφορά σε αρχιτεκτονικά έργα επαναλαμβανόμενου τύπου.
3. Ως αξιόλογα τεχνικά έργα θεωρούνται τα εξής:
α. Στον τομέα των αρχιτεκτονικών μελετών κτηριακών έργων και έργων διαμόρφωσης ελεύθερων χώρων:
α.1. Κτήρια με τις ακόλουθες χρήσεις:
• Πολιτιστικά κτήρια και πολιτιστικές εγκαταστάσεις (μουσεία, βιβλιοθήκες, κτίρια εκθέσεων, πινακοθήκες, γλυπτοθήκες, πνευματικά κέντρα κλπ).
• Χώροι συνάθροισης κοινού (συνεδριακά κέντρα, θέατρα, κινηματογράφοι, αμφιθέατρα, χώροι διαλέξεων, χώροι συναυλιών κλπ).
• Κτήρια ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης.
[......]
Στη κατηγορία αυτή μπορεί επίσης να υπάγονται και υφιστάμενα κτήρια που υπόκεινται σε ριζική ανακαίνιση προκειμένου να διατηρήσουν την υφιστάμενη χρήση ή να εγκαταστήσουν νέα χρήση από τις προαναφερόμενες ανωτέρω καθώς επίσης και ειδικές ρυθμίσεις σε διατηρητέα κτήρια του άρθρου 31 του Ν.2831/2000;. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει επίσης και τον περιβάλλοντα χώρο των κτηρίων αυτών.
α2. Διαμορφώσεις − αναπλάσεις ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων: Σημαντικών πάρκων, αλσών και εθνικών ή δημοτικών κήπων, υπερτοπικής ή ιστορικής σημασίας πλατειών, οδών, πεζοδρόμων και παραλιακών περιοχών, περιβάλλοντος χώρου διατηρητέων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων καθώς και ζωνών προστασίας της φύσης και του τοπίου.
α3. Θέματα αστικού σχεδιασμού ευρύτερης κλίμακας.
α4. Θέματα εξοπλισμού ανοιχτών κοινόχρηστων χώρων και χώρων εξυπηρετήσεων ειδικής σημασίας, όπως αρχαιολογικών.
Κύριε Δήμαρχε, ποιό από όλα αυτά δεν ισχύει για την πλατεία Πανεπιστημίου; Ακόμα περισσότερο αν συμπεριληφθεί στο σύνολο και το κτίριο Ματσάγγου.
Αφού η Δημοτική Αρχή λοιπόν ξεπέρασε χωρίς τύψεις την αντιδιαμετρική αλλαγή απόψεων, προχώρησε σε ανάθεση της μελέτης στους καθηγητές του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Π.Θ. – αμμισθί όπως ισχυρίζεται (χωρίς να εξηγεί για τα επόμενα μελετητικά στάδια παρά μόνο για την προμελέτη), την οποία θα υλοποιούσε στη συνέχεια η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου με το λαμπρό της έργο! Αποκαλύπτεται όμως (στη χθεσινή ομιλία του Δημάρχου) ότι ακόμα και η μελέτη της πλατείας έχει πραγματοποιηθεί, από την Τ.Υ. (μοιράζοντας και φωτορεαλιστικές εικόνες της), αλλάζοντας έτσι για ακόμα μιά φορά γνώμη. Να σημειωθεί, ότι η ποιότητα μελετών της Τ.Υ. αμφισβητείται έντονα από όλους τους Βολιώτες (βλέπε ποδηλατόδρομους) αλλά και από τους αρχιτέκτονες της περιοχής, υπό την έννοια της πλήρους έλλειψης γνώσης περί των σύγχρονων ρευμάτων σχεδιασμού του δημόσιου χώρου.
Ενδεικτικά αναφέρονται:
Οι ποδηλατόδρομοι (χωρίς περαιτέρω σχόλια).
Τα πέτρινα στηθαία στις όχθες του Κραυσίνδωνα. Αλήθεια, πόσο κόστισε όλη αυτή η πέτρα; (η κατασκευή είναι πλήρης λιθοδομή και όχι κάποια επένδυση). Και πώς επιλέχθηκε αυτό το ύψος του στηθαίου; Έτσι ούτε για καθιστικό μπορεί να χρησιμεύσει, ενώ στενεύει σε πολλά σημεία τα πεζοδρόμια. Μία ακόμα περίπτωση σχεδιασμού χωρίς φαντασία και ευελιξία.
Η υπό ανακατασκευή πλατεία της Ευαγγελίστριας. Απίστευτο. Σχεδιασμός του 1970, με ελάχιστο πράσινο να περιορίζεται σε μικρά τετράγωνα παρτέρια! Τσιμέντο να γίνει....
Ήδη, οι πρώτες εικόνες της μελέτης της Τ.Υ. για την πλατεία χαρακτηρίζονται από πολλούς αρχιτέκτονες ως τουλάχιστον άθλιες, παροχημένες και άσχετες.
Ακριβώς όμως αυτή την χαμένη ποιότητα θα έδινε στον χώρο της πλατείας Πανεπιστημίου ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, με ελάχιστα χρήματα και σε ελάχιστο χρόνο. Έτσι έγινε και για τις κεντρικές πλατείες Καβάλας (Καπνεργάτη), Κοζάνης (Νίκης) και Θεσσαλονίκης (Αγίας Σοφίας) πρόσφατα. Τα αντίθετα επιχειρήματα περί χρημάτων και χρόνου είναι αστεία. Ενδεικτικά αναφέρω αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για πλατεία ίδιας έκτασης στο κέντρο της Νέας Υόρκης, με συνολικά βραβεία μόνο 6000 Ευρώ αλλά και 475 συμμετοχές!!! Ο Δήμος Βόλου το γνωρίζει άραγε ότι θα είχε και οικονομικό κέρδος από ένα τέτοιο εγχείρημα; Όσο για τον χρόνο, θα μπορούσε σε 2 μήνες να έχει οριστεί νικητής – ανάδοχος, όπως σε όλα τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν. Αντί αυτών, ο Δήμαρχος Βόλου με δική του απόφαση και όχι με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου (όπως θα έπρεπε) ζήτησε από το ΣΧΟΠ να χαρακτηριστεί η πλατεία Πανεπιστημίου ως «μη αξιόλογη» και τα «κατάφερε». Και τώρα ζητάει από το Δημοτικό Συμβούλιο να πράξει αναλόγως, ώστε να γλιτώσει τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό.
Ενδιάμεσα, το ΤΕΕ σε συνεννόηση με την Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων και τον αντίστοιχο τοπικό σύλλογο, μήνυσε τον Δήμαρχο για τις ενέργειες αυτές και ζητούσε το αυτονόητο: τη διενέργεια αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών. Με τον τρόπο αυτό μάλιστα ο Δήμος θα έδειχνε εμπιστοσύνη στην δυνατότητα των αρχιτεκτόνων να σχεδιάσουν άρτιο δημόσιο χώρο (και στην Τ.Υ. του δήμου να κερδίσει σε εμπειρία από την κατασκευή του έργου σε δεύτερο στάδιο). Επίσης, θα έδινε δουλειά σε ένα γραφείο, σε μια δύσκολη εποχή. Τέλος, θα διαφημιζόταν η πόλη τόσο μέσω του διαγωνισμού (στους τεχνικούς κύκλους) όσο και τουριστικά (μέσω του τελικού προϊόντος).
Και τώρα ο Δήμαρχος χλευάζει το ΤΕΕ για τη μήνυση, ζητώντας την ομολογία γκάφας. Χλευάζει έτσι ο ίδιος τον λαό του Βόλου, βαφτίζοντας την κεντρική πλατεία της πόλης ως έργο μή αξιόλογο – το οποίο θα κοστίσει 600.000 Ευρώ παρότι χωρίς υπόγειο χώρο στάθμευσης και χωρίς τη χρήση του παρακείμενου κτιρίου Ματσάγγου (άρα ουσιαστικά λειψό), παρανομώντας και υποτιμώντας το ενεργό δυναμικό των μηχανικών και παραδίνοντάς μας αντιαισθητικές μελέτες από την ίδια Τ.Υ. που μας κληροδότησε και με τους φανταστικούς ποδηλατόδρομους! Αλλά και αυτό περί χλευασμού επρόκειτο. Το ποδήλατο, άλλοτε σύμβολο της πόλης, τώρα έχει καταντήσει περίγελως.
Ωστόσο, χειρότερο από όλα μου φαντάζει το γεγονός ότι αν ήθελε ο Δήμαρχος θα χαρακτήριζε ΟΛΕΣ τις πλατείες της πόλης ως αξιόλογες. Στο κάτω-κάτω, αν δεν είναι ο δημόσιος χώρος της πόλης σημαντικός, τι είναι; Μιλάμε για τους χώρους που κοινωνικοποιούμαστε, που συναντιόμαστε, την ψυχή της πόλης, τα σημεία εκείνα που θα μας κρατήσουν ζωντανούς από την κρίση (οικονομική αλλά και αξιών) και την αποξένωση. Αμφιβάλλω αν έχει ποτέ διαβάσει αστική κοινωνιολογία και αν έχει αναρωτηθεί για έννοιες όπως αισθητικότητα, κοινωνική συνοχή, συλλογικότητα χωρίς να τα φιλτράρει από τα σκούρα γυαλιά της πολιτικής ξεροκεφαλιάς.
Η πλατεία Πανεπιστημίου είναι μοναδικό παράδειγμα γκρεμίσματος κτιρίων για διάνοιξη δημόσιου χώρου σε κέντρο Ελληνικής πόλης τα τελευταία 30 με 40 χρόνια. Σε συνδυασμό με το ιστορικό κτίριο Ματσάγγου και τις οδούς Ερμού – Δημητριάδος, θα μπορούσε να γίνει όντως ένα νέο σύμβολο για την πόλη μας. Δυστυχώς όμως χάνεται και αυτή η ευκαιρία, όπως πολλές άλλες, με τελευταίες τους Μεσογειακούς Αγώνες και το ΕΣΠΑ. Ο Βόλος συνεχίζει να κοιμάται και να αδρανεί. Εν τέλει, το αν μια πλατεία είναι αξιόλογη, δεν την κρίνει καμία απόφαση Δημάρχου. Την κρίνει η ιστορία της πόλης και των ανθρώπων που την βιώνουν καθημερινά.
Ενδιάμεσα, το ΤΕΕ σε συνεννόηση με την Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων και τον αντίστοιχο τοπικό σύλλογο, μήνυσε τον Δήμαρχο για τις ενέργειες αυτές και ζητούσε το αυτονόητο: τη διενέργεια αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών. Με τον τρόπο αυτό μάλιστα ο Δήμος θα έδειχνε εμπιστοσύνη στην δυνατότητα των αρχιτεκτόνων να σχεδιάσουν άρτιο δημόσιο χώρο (και στην Τ.Υ. του δήμου να κερδίσει σε εμπειρία από την κατασκευή του έργου σε δεύτερο στάδιο). Επίσης, θα έδινε δουλειά σε ένα γραφείο, σε μια δύσκολη εποχή. Τέλος, θα διαφημιζόταν η πόλη τόσο μέσω του διαγωνισμού (στους τεχνικούς κύκλους) όσο και τουριστικά (μέσω του τελικού προϊόντος).
Και τώρα ο Δήμαρχος χλευάζει το ΤΕΕ για τη μήνυση, ζητώντας την ομολογία γκάφας. Χλευάζει έτσι ο ίδιος τον λαό του Βόλου, βαφτίζοντας την κεντρική πλατεία της πόλης ως έργο μή αξιόλογο – το οποίο θα κοστίσει 600.000 Ευρώ παρότι χωρίς υπόγειο χώρο στάθμευσης και χωρίς τη χρήση του παρακείμενου κτιρίου Ματσάγγου (άρα ουσιαστικά λειψό), παρανομώντας και υποτιμώντας το ενεργό δυναμικό των μηχανικών και παραδίνοντάς μας αντιαισθητικές μελέτες από την ίδια Τ.Υ. που μας κληροδότησε και με τους φανταστικούς ποδηλατόδρομους! Αλλά και αυτό περί χλευασμού επρόκειτο. Το ποδήλατο, άλλοτε σύμβολο της πόλης, τώρα έχει καταντήσει περίγελως.
Ωστόσο, χειρότερο από όλα μου φαντάζει το γεγονός ότι αν ήθελε ο Δήμαρχος θα χαρακτήριζε ΟΛΕΣ τις πλατείες της πόλης ως αξιόλογες. Στο κάτω-κάτω, αν δεν είναι ο δημόσιος χώρος της πόλης σημαντικός, τι είναι; Μιλάμε για τους χώρους που κοινωνικοποιούμαστε, που συναντιόμαστε, την ψυχή της πόλης, τα σημεία εκείνα που θα μας κρατήσουν ζωντανούς από την κρίση (οικονομική αλλά και αξιών) και την αποξένωση. Αμφιβάλλω αν έχει ποτέ διαβάσει αστική κοινωνιολογία και αν έχει αναρωτηθεί για έννοιες όπως αισθητικότητα, κοινωνική συνοχή, συλλογικότητα χωρίς να τα φιλτράρει από τα σκούρα γυαλιά της πολιτικής ξεροκεφαλιάς.
Η πλατεία Πανεπιστημίου είναι μοναδικό παράδειγμα γκρεμίσματος κτιρίων για διάνοιξη δημόσιου χώρου σε κέντρο Ελληνικής πόλης τα τελευταία 30 με 40 χρόνια. Σε συνδυασμό με το ιστορικό κτίριο Ματσάγγου και τις οδούς Ερμού – Δημητριάδος, θα μπορούσε να γίνει όντως ένα νέο σύμβολο για την πόλη μας. Δυστυχώς όμως χάνεται και αυτή η ευκαιρία, όπως πολλές άλλες, με τελευταίες τους Μεσογειακούς Αγώνες και το ΕΣΠΑ. Ο Βόλος συνεχίζει να κοιμάται και να αδρανεί. Εν τέλει, το αν μια πλατεία είναι αξιόλογη, δεν την κρίνει καμία απόφαση Δημάρχου. Την κρίνει η ιστορία της πόλης και των ανθρώπων που την βιώνουν καθημερινά.
